AVUKATIN DOSYA İNCELEME HAKKI
1. Giriş
Savunma hakkı, adil yargılanma ilkesinin temel unsurlarından biridir. Avukatın dosya inceleme yetkisi ise savunma hakkının etkin kullanılabilmesi için vazgeçilmezdir. Bu hak; hem müdafi (şüpheli/sanık avukatı) hem de vekiller (katılan, mağdur, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişi avukatı) açısından 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), 1136 sayılı Avukatlık Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
2. Hukuki Dayanaklar
2.1. Ceza Muhakemesi Kanunu
-
CMK m.153 – Müdafi, soruşturma evresinde dosyayı inceleyebilir ve belge örneği alabilir. Kısıtlama kararı ancak belirli ağır suçlarda, hâkim kararıyla getirilebilir.
-
CMK m.234 – Mağdur veya suçtan zarar görenin vekili de m.153 kapsamındaki haklardan yararlanabilir.
-
CMK m.157 – Soruşturma evresindeki işlemler gizlidir; ancak savunma haklarına zarar verilemez.
-
CMK m.149-150 – Müdafi seçimi ve görevlendirilmesi usulünü düzenler.
2.2. Avukatlık Kanunu
-
m.2/3 – Kamu kurumları, avukatın görevini yapabilmesi için gerekli bilgi ve belgeleri incelemesine sunmakla yükümlüdür.
-
m.46 – Avukat ve stajyeri vekaletname olmaksızın dava ve takip dosyalarını inceleyebilir, ancak örnek alabilmesi vekaletnameye bağlıdır.
-
m.56 – Belgelerin aslına aykırı örnek verilmesi cezai yaptırıma tabidir.
2.3. Yönetmelikler
-
Bölge Adliye ve Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik m.136-137: Dosya inceleme usulü, ön büro işlemleri, kimlik tespiti, tutanak düzenlenmesi gibi hususlar.
3. Vekaletname Olmadan Dosya İncelemesi
3.1. Müdafi Sıfatı ile
-
Şüpheli veya sanığın açık iradesi ile müdafi olarak seçilen ya da baro tarafından görevlendirilen avukat, vekaletname olmadan soruşturma dosyasını inceleyebilir.
-
Gizlilik kararı varsa yalnızca ifade tutanağı, bilirkişi raporları ve hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer işlemler incelenebilir.
3.2. Vekil Sıfatı ile
-
Katılan, mağdur, suçtan zarar görenin vekili olarak dosya inceleme hakkı m.153 kapsamında geçerlidir.
-
Vekaletname olmaksızın inceleme yapılabilmesi için tarafın yazılı iznini içeren imzalı dilekçe ile başvurulmalıdır.
-
Avukat kendi dilekçesine baro kimlik fotokopisini ekleyerek inceleme talebinde bulunabilir.
4. Kısıtlama Kararı ve İstisnalar
-
Kısıtlama kararı yalnızca CMK m.153/2’de sayılan ağır suçlarda (kasten öldürme, TCK 103, uyuşturucu ticareti, devlet güvenliğine karşı suçlar vb.) hâkim kararıyla verilebilir.
-
Kısıtlama kararı olsa bile:
-
İfade tutanakları
-
Bilirkişi raporları
-
Hazır bulunmaya yetkili oldukları adli işlemlere ilişkin tutanaklar
incelemeye açıktır.
-
5. UYAP Üzerinden İnceleme
-
Müdafi veya vekil olarak UYAP’ta kayıtlı avukat dosyayı elektronik ortamda inceleyebilir, örnek alabilir.
-
Vekaletname veya görevlendirme olmadan UYAP erişimi mümkün değildir; bu durumda fiziksel inceleme talebi yapılmalıdır.
6. Kişisel Veriler ve Gizlilik İlkesi
-
Dosya kapak bilgisi, taraf bilgileri, UYAP sorgu çıktıları dahi kişisel veri niteliğindedir.
-
İnceleme sırasında kişisel verilerin korunması (KVKK) ve lekelenmeme hakkı gözetilmelidir.
-
Yetkisiz üçüncü kişilerle paylaşılması hem hukuki hem cezai sorumluluk doğurur.
7. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
-
Dosya inceleme talebi tutanak altına alınmalı, UYAP’a taranarak yüklenmelidir.
-
Vekaletname yoksa mutlaka tarafın imzalı izni alınmalıdır.
-
İnceleme sırasında dosya içeriğinin fotoğraf veya fotokopisi izinsiz alınmamalıdır.
-
Kısıtlama kararının varlığı mutlaka kontrol edilmelidir.
-
İnceleme taleplerinde açıkça hangi taraf adına işlem yapıldığı belirtilmelidir.
8. Sonuç
Avukatın dosya inceleme yetkisi, savunma hakkının ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak bu yetki, mevzuattaki usul ve sınırlar çerçevesinde kullanılmalıdır. Vekaletname veya görevlendirme olmaksızın inceleme yapılabilen haller olsa da, uygulamada izin belgesi, taraf dilekçesi ve kimlik doğrulaması gibi prosedürler izlenmelidir. Aksi durumlarda hem savunma hakkı hem de kişisel veri koruma ilkeleri ihlal edilebilir.
Makale bilgilendirme amaçlıdır. Hukuki destek için iletişime geçiniz.
