İDARİ DAVALARDA GEREKÇELİ KARAR SONRASI İDARENİN İŞLEM TESİS ETME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

13 Görüntüleme 17 Mayıs 2025, 14:42

I. Giriş

İdare hukuku, kamu gücünü kullanan idarenin faaliyetlerinin yargı denetimine tabi olması ilkesini esas alır. Anayasa’nın 125. maddesine göre idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabidir. Bu kapsamda idari işlemlere karşı açılan davalar sonucunda verilen yargı kararlarının etkisi, yalnızca işlemin iptaliyle sınırlı değildir. Gerekçeli kararın kesinleşmesinden sonra idarenin, mahkeme kararına uygun şekilde yeniden işlem tesis etme yükümlülüğü vardır.

II. İdarenin Yargı Kararlarına Uyma Yükümlülüğü

Anayasa’nın 138. ve 153. maddeleri ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK) 28. maddesi, idareye yargı kararlarına uyma zorunluluğu getirmektedir.

İYUK m. 28:

“Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin kararlarının gereği, gecikmeksizin ve en geç otuz gün içinde, idare tarafından yerine getirilir.”

Bu hüküm uyarınca, iptal kararı veya tam yargı kararı verildikten sonra, idare gecikmeksizin ve en geç 30 gün içinde yeni bir işlem tesis etmeli veya önceki işlemi fiilen sona erdirmelidir.

III. Gerekçeli Kararın Önemi ve Kesinleşme Şartı

İdari yargılamada kararın uygulanabilir hale gelmesi için gerekçeli kararın tebliği ve kesinleşmesi gereklidir. Bu noktadan sonra idare, mahkeme kararına uygun şekilde hareket etmekle yükümlüdür. Aksi halde:

İdari yargı kararlarının etkisiz bırakılması,
İdarenin hukuka aykırı şekilde direnmesi,
Yargının etkinliğinin ortadan kaldırılması gibi anayasal sorunlar ortaya çıkar.

IV. İptal Kararının Hukuki Etkisi

İptal kararı, işlem tesis edildiği tarihten itibaren geçersiz kılınması anlamına gelir. Bu iptal, hukuki yok hükmünde sonuç doğurur. İdare, iptal edilen işleme ilişkin tüm sonuçları bertaraf etmeli ve iptal kararının mantığına ve gerekçesine uygun yeni işlem tesis etmelidir.

Örnek:

Bir memurun atama işlemi iptal edilirse, idare yalnızca bu işlemi kaldırmakla yetinemez. Gerekçeye göre memurun görevine iadesi veya başka işlemler de gerekebilir.

V. Yargı Kararlarına Uyulmaması Halinde Ne Olur?

İYUK m. 28/3:

“Kararın yerine getirilmemesi halinde, ilgili idare aleyhine Danıştay’da dava açılabilir.”

Ayrıca Türk Ceza Kanunu’nun 257. maddesi uyarınca, mahkeme kararını uygulamayan kamu görevlileri hakkında “görevi kötüye kullanma” suçu oluşabilir.

İdarenin karara uymaması halinde başvurulabilecek yollar:

Uygulama Davası (İYUK m.28/3)
Tazminat Davası (Tam Yargı Davası)
Disiplin ve Ceza Sorumluluğu

VI. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

İdareler, mahkeme kararlarını ya hiç uygulamamakta ya da formalite icabı uygulayıp kararın ruhuna aykırı işlemler yapmaktadır.
Gerekçeye aykırı işlem tesis edilmesi, idarenin yargısal denetime direndiği izlenimini doğurmakta, hukuk devleti ilkesine zarar vermektedir.
Yargı kararlarının etkisizleştirilmesi, bireylerin devlete karşı güven duygusunu zedelemektedir.

VII. Yargıtay ve Danıştay Uygulamalarından Örnekler

Danıştay 5. Daire, 2015/11543 E., 2018/2344 K.
İptal kararının ardından gerekçeye aykırı yapılan yeni işlem, ikinci kez iptal edilmiştir. Gerekçe: “İdare, yalnızca biçimsel olarak değil, kararın özü ve gerekçesi yönünden de uyumlu işlem tesis etmelidir.”
AYM Bireysel Başvuru Kararları
Kamu görevlilerinin mahkeme kararıyla göreve iade edilmemesi ya da sürüncemede bırakılması, adil yargılanma hakkı ve etkili başvuru hakkı ihlali sayılmıştır.

VIII. Sonuç ve Değerlendirme

İdari davalarda yalnızca yargı kararı değil, gerekçeli kararın özü de bağlayıcıdır. İdarenin karara uygun işlem tesis etmemesi, hukuk devleti ilkesinin ihlalidir. Gerek idari hukuk ilkeleri gerekse anayasal hükümler, idareye bu konuda ağır bir sorumluluk yüklemektedir. Özellikle gerekçeli karar sonrasında işlem yapılmaması, bireylerin hak arama hürriyetini anlamsızlaştırır.

Çözüm Önerileri:

İYUK 28. maddeye, “gerekçeye aykırı işlem tesis edilmesinin sonuçlarına” dair açık hükümler eklenmelidir.
Mahkeme kararlarının uygulanmasını denetleyecek bağımsız idari mekanizmalar oluşturulmalıdır.
Uygulamayı geciktiren kamu görevlileri hakkında idari ve cezai sorumluluk işletilmelidir.

Makale bilgilendirme amaçlıdır. Hukuki destek için iletişime geçebilirsiniz.