SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME: HUKUKİ DAYANAK, ŞARTLAR VE DAVA YOLU
Giriş
Hukukumuzda kişiler arasında yapılan mal veya hizmet aktarımı çoğunlukla bir hukuki ilişkiye dayanır: sözleşme, vekâlet, haksız fiil vb. Ancak bazı durumlarda kişi, hukuki bir neden olmaksızın başkasının zararına zenginleşebilir. Bu durumda sebepsiz zenginleşme hükümleri devreye girer.
Bu yazıda sebepsiz zenginleşmenin hukuki dayanağını, şartlarını, dava sürecini ve uygulamada karşılaşılan sorunları ele alacağız.
1. Hukuki Dayanak
Sebepsiz zenginleşme, Türk Borçlar Kanunu’nun 77 - 82. maddeleri arasında düzenlenmiştir. TBK m.77/1’e göre:
“Haklı bir neden olmaksızın başkasının malvarlığından zenginleşen kişi, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.”
2. Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları
Sebepsiz zenginleşmeden söz edebilmek için dört temel unsurun birlikte bulunması gerekir:
1. Bir kişinin zenginleşmesi
Mal edinme, borçtan kurtulma veya fayda sağlama şeklinde olabilir.
2. Başkasının zararına olması
Zenginleşme, diğer kişinin malvarlığında bir eksilmeye neden olmalıdır.
3. Zenginleşmenin sebepsiz olması
Yani arada bir sözleşme, yasal yükümlülük, bağış veya mahkeme kararı bulunmamalıdır.
4. Zenginleşmenin iadesinin mümkün olması
Zenginleşme aynen veya değer olarak iade edilebilmelidir.
3. Dava Süreci
a) Görevli Mahkeme:
-
Genel kural olarak Asliye Hukuk Mahkemesi görevlidir.
b) Yetkili Mahkeme:
-
Davalının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir (HMK m.6).
-
Ancak haksız ödeme yapılan yer mahkemesi de yetkili olabilir (HMK m.16 kıyasen uygulanabilir).
c) Zamanaşımı:
-
TBK m.82’ye göre:
-
Öğrenme tarihinden itibaren 2 yıl,
-
Her hâlükârda zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıl içinde dava açılmalıdır.
-
4. Uygulamada Örnek: Hatalı IBAN'a Para Transferi
Müvekkilin, Ovacık Mal Müdürlüğüne göndermek istediği meblağı, sehven Ankara Mal Müdürlüğü IBAN’ına göndermesi; klasik bir sebepsiz zenginleşme konusudur. Burada:
-
Para alıcının malvarlığını artırmıştır.
-
Gönderen kişi zarar görmüştür.
-
Arada bir sözleşme veya ödeme yükümlülüğü yoktur.
-
Bu nedenle iade talep edilebilir.
Ancak idareden geri alma yönünde sonuç alınamazsa, idari başvuru yolları tüketildikten sonra adli yargıda sebepsiz zenginleşme davası açılması mümkündür.
5. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay 15. Hukuk Dairesi,
“...Bankacılık sisteminde sehven yapılan bir para transferi, karşı tarafın hukuki bir sebep olmaksızın zenginleşmesi sonucunu doğurur. Bu durumda alıcının, parayı iade etmesi gerekir.”
6. İspat Yükü
-
Zenginleştiğini iddia eden taraf (davacı), para gönderildiğini ve hukuki sebebin olmadığını ispatla yükümlüdür.
-
Davalı ise paranın kendisine ait bir alacak karşılığı olduğunu ispatlarsa, dava reddedilir.
Sonuç
Sebepsiz zenginleşme kurumu, hukuki düzenin adalet ve denge ihtiyacını karşılayan önemli bir müessesedir. Zamanında yapılan başvuru ve doğru ispat stratejisi ile bu tür davalar başarıyla sonuçlanabilir.
Vatandaşların, bu gibi durumlarda zaman kaybetmeden uzman bir avukattan hukuki destek alması, hem hak kayıplarını önleyecek hem de süreci etkin yönetmeyi sağlayacaktır.
Makale bilgilendirme amaçlıdır. Hukuki destek için iletişime geçiniz.
